Die Suider-Afrika Agri Inisiatief (Saai), ’n landbounetwerk vir familieboere, het saam met ervare regslui prosedures ontwikkel om eienaars wie se eiendomme deur die grondeisekommissaris in die Staatskoerant gelys is, by te staan om op die lysting te reageer en hulle te begelei om vir moontlike hofsake voor te berei.
Daar was oor die afgelope paar weke ’n skerp toename in die aantal grondeise wat in die Staatskoerant gelys word. Grondeienaars regoor Suid-Afrika word met die lystings bedien, en dit lei tot groot onsekerheid en verwarring, asook ’n afplatting in belegging en ontwikkeling op geaffekteerde eiendomme.
Saai werk reeds aan ’n groot aantal grondeise van sowel sy eie lede as lede van sy netwerkvennote. Die publikasie van ’n grondeis in die Staatskoerant is nog geensins ’n aanduiding van die geldigheid daarvan, of van die staat se voorneme om die eiendom aan die eisers oor te dra nie. Dit is bloot ’n aanduiding dat die eis op sigwaarde aan die administratiewe vereistes voldoen, en dat die grondeisekommissie daaraan werk. Geaffekteerde eienaars hoef nie die staat se toestemming te kry om verder te ontwikkel nie, maar moet die grondeisekommissie daarvan in kennis stel.
In praktyk het die lysting egter ’n negatiewe uitwerking op die eiendomsmark, asook op eiendomswaardes in die geaffekteerde gebiede
. Dit het veral sedert 2007 in baie gebiede ook banke en ander finansiële diensteverskaffers se gewilligheid om lenings toe te staan met die grond as kollaterale sekuriteit, negatief beïnvloed. Stadiger ontwikkeling veroorsaak ook afplattings in werksgeleenthede en ekonomiese groei.
Die proses om eiendomme in grondeise oor te dra, is buitengewoon stadig en omslagtig. Vrywillige verkopers wat in 2003 aanbiedinge op hulle plase in Mooketsi aanvaar het, het steeds nie koopooreenkomste ontvang nie. Prokureurs wat oordragte in Mpumalanga doen, sit al sedert 2007 met onvoltooide transaksies, en sommige plase word intussen herhaaldelik ten gunste van ander eisers gelys. Botsende eise lei tot groot spanning tussen eisers en veroorsaak konflik tussen gemeenskappe.
Daar is geen rede tot paniek by die lysting van grondeise nie. Groot dele van Limpopo, Mpumalanga, Noordwes en KwaZulu-Natal gaan onder die lysting van grondeise gebuk, waarvan sommige al 17 jaar lank sloer sonder dat enige verdere stappe gedoen is.
Die departement van landelike ontwikkeling en grondhervorming is byna lamgelê deur omvattende korrupsie, nepotisme en onbeholpenheid, en sy vermoë om die prosesse en prosedures rondom grondeise doeltreffend te bestuur, is uiters beperk. Sowel die hoëvlakverslag oor grondhervorming van Kgalema Motlanthe as die spesiale ondersoekeenheid het verdoemende getuienis oor die stand van misdaad en die onvermoë in die departement aan die lig gebring, en grondeienaars en die belastingbetaler ly die meeste daaronder.
Saai is skepties oor die departement se potensiaal om reggeruk te word en vra sedert sy stigting vir die privatisering van sekere funksies van grondhervorming. Saai beywer hom ook daarvoor om die Zondo-kommissie na staatskaping se magte uitgebrei te kry om ook grondhervorming te ondersoek. Sowel die ANC as die betrokke departement wil dit egter ten alle koste vermy. Saai glo dat nougesette administrasie – vry van intimidasie, omkopery, nepotisme en korrupsie – ’n voorwaarde vir suksesvolle grondhervorming is.
Grondeienaars wie se eiendomme in die Staatskoerant gelys word, kan Saai kontak by This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..
· Die Suider-Afrika Agri Inisiatief (Saai) is ’n nuutgestigte landboubelangenetwerk vir boere deur boere, wat tot die beskerming en bevordering van die regte, waardes, ideale en behoeftes van familieboere in die primêre produksiesektor verbind is.
